Segundo a tradición, recollida polos seus estatutos, a Confraría Numeraria do Rosario foi fundada durante a segunda metade do século XV por Alonso de Ulloa, Alonso Rodríguez de Silva e Juan Rodríguez de las Navas, anos despois da predicación de san Vicente Ferrer en Compostela en 1455. En recordo da peregrinación xacobea e da predicación deste home santo, dentro da igrexa dominicana de Santiago esculpiuse e mantívose durante moitos anos o célebre cruceiro, que agora preside o campo de San Domingos.

Foi constituída con carácter numerario, e así se conservou ao longo dos séculos, de acordo coas normas do frade Alian de la Roche, que personificaba en cada confrade unha das contas do rosario.

A irmandade conta cos títulos de Real e Ilustre, outorgados polos monarcas españois que, desde os Reis Católicos, son os seus irmáns maiores.

Á parte do cargo de irmán maior, que lle corresponde ao rei, a irmandade ten tres confrades de honra: as súas maxestades a raíña Sofía e a princesa de Asturias e o reverendísimo padre prior da orde de predicadores (dominicos), baixo cuxa dirección espiritual permaneceu a Confraría desde a súa fundación ata a desamortización do século XIX. Tamén forma parte o reverendísimo señor arcebispo de Santiago de Compostela, como prelado natural da Confraría; quince confrades (chanceler, vigairo, secretario, tesoureiro interventor, contador, arquiveiro, fabriqueiro, custodio, visitador, mestre de cerimonias, tres camareiras da Virxe, mordomo) que, xunto ao consiliario, formarán a Xunta de Goberno e, incluídos os anteriores, ata cento cincuenta confrades como máximo.

O escudo da Confraría mostra un só cartel en campo azul, onde se pode contemplar, formando o anagrama de María, un rosario de ouro, do que colga a Cruz de Santiago. Este cartel vai orlado por doce estrelas tamén de ouro sobre fondo de prata e montado todo pola coroa real.

Desde as primeiras constitucións coñecidas, aprobadas polo arcebispo Alonso III de Fonseca en 1516, ata as últimas sancionadas polo rei Carlos III en 1789, mantívose o espírito e as liñas esenciais da configuración da Confraría, tal e como recollen os actuais estatutos, aprobados polo arcebispo de Santiago, don Antonio María Rouco Varela, no ano 1993.

Aberta á igrexa de San Domingos de Bonaval, atópase a capela da Confraría do Rosario, erixida entre 1634 e 1645, segundo planos de Bartolomé Lechuga, e dotada da actual bóveda, mediante o proxecto de frei Gabriel Casas, que executou Pedro García en 1704. A capela levántase sobre o soar que lle cederon os pais dominicos o 16 de febreiro de 1634, a cambio do que posuía a Confraría no lado oposto da igrexa, onde hoxe se levanta o Panteón de Galegos Ilustres.

A Confraría posúe cemiterio propio, que conta cunha entrada pola rúa Bonaval, con portada gótica, onde se pode observar a Virxe de Bonaval. Neste cemiterio teñen dereito de soterramento os confrades e os seus familiares directos. Ademais, cabe destacar que no cemiterio hai soterrados moitos persoeiros ilustres da vida compostelá.

O CRISTO XACENTE

No ano 1581, sae procesionalmente a imaxe do Cristo Xacente representando o enterro do Señor. Pasado o tempo, percorrería as rúas compostelás, na riquísima urna barroca, trazada por Manuel de Leis (1740) e executada por Tomás Fontenla, case mediado o século XVIII.

A caixa de estrutura prismática configúrase a base de tres caras de cristal nos lados maiores, que se conforman por bastidores. Estes últimos levan detalles ornamentais de marfil e nácar e apliques de prata. Na parte alta da caixa, sitúanse oito anxos de marfil que portan os instrumentos da Paixón. A tapadeira estruturalmente é piramidal e ten tres caras acristaladas. Sobre o gran bastidor hai motivos ornamentais en prata, rubís, pedras preciosas e marfil, que representan os símbolos da Paixón.

No ano 1958, Bonome ampliou o seu pedestal para que puidese ser portado a ombreiros de catorce confrades. O pedestal está adornado por apliques de prata e farois prateados que fan xogo de luz coa do interior da urna.

A VIRXE DOS COITELOS

O Venres Santo de 1960 sae procesionalmente, por primeira vez, a imaxe da Virxe dos Coitelos, obra maxistral de Castor Lata. A Confraría encargoulle ao artista unha escultura que represente a María durante o enterro de Cristo. E así fixo o encargo e creou a figura da celestial Señora que, con maxestosa compostura, acompaña o cadáver do seu Fillo. Esta busca de solemnidade e realismo verase incrementada co aproveitamento dos magníficos vestidos que posúe a Confraría, entre os que sobresae o manto de Isabel II, doado pola raíña, de veludo e bordadura en prata.

Castor Lata, inspirado en Ferreiro, tallou a imaxe e debaixo das vestimentas aparecen visibles os pés e as mans. A posición dos pés, calzados con sandalias, delata o camiñar de María tras o corpo de Cristo. Faino desfalecendo, como indica a caída da súa man esquerda. Pero, intercesora, levanta a outra para sinalar cara a aquel, que quedará sepultado. Entre o silencio das xentes, o crepitar dos cirios e o descenso das sombras sobre as rúas santiaguesas, un case imperceptible murmurio parece implorar: "Facede o que El vos diga".

Enriba dos ombreiros, rematados no conxunto de veludos e bordados en ouro e prata, aparece a cabeza da Nosa Señora, de extraordinaria beleza. A intensa e íntima expresión dorida, a perfección e morbideza, o suave modelado das faccións e a xusta policromía do pintor Alfonso Vilas fan unha obra mestra que recorda a Dolorosa de Francisco Salcillo.

Das mans do ourive Ángel, un corazón sucado de diamantes e rubís e atravesado por sete coitelos, recorda novamente o enterro de Cristo e a dor da Virxe; e os dous anxos sostendo a coroa de ouro sobre a aureola de María evocan o carácter de raíña, derivado do dogma da maternidade diviña.

A peaña da Virxe foi ampliada en 1960 por Bonome e dotada de farois prateados do ourive compostelán Ángel.